Koha e parashikuar e leximit: 8 minuta
01 prill 2025
Çrregullimi i Mungesës së Vëmendjes dhe Hyperaktivitetit (ADHD) diagnostikohet zakonisht në fëmijëri, por diagnozat në të rritur janë në rritje.
- Hulumtimet sugjerojnë se të rriturit me ADHD kanë një rrezik më të lartë për zhvillimin e demencës, dhe arsyet për këtë ende mbeten të paqarta. Tani, një studim i ri mbështet këtë lidhje dhe sugjeron mekanizmat neurologjikë që janë të përfshirë në këtë rrezik të shtuar.
- ADHD tek të rriturit është i lidhur me një rrezik më të lartë për zhvillimin e demencës, por ekspertët ende nuk e dinë se pse.
Një studim i ri ka zbuluar se njerëzit me ADHD në moshën e rritur kanë nivele të rritura të hekurit në disa rajone të trurit dhe nivele të ngritura të markuesve të dëmtimit të nervave, të cilat shihen gjithashtu në demencë.
Profesor Paul G. Unschuld, kryetar i Departamentit të Psikiatrisë Geriatrike në HUG, profesor i asociuar në Departamentin e Psikiatrisë në Fakultetin e Mjekësisë të UNIGE dhe iniciatori i studimit, shpjegoi në një njoftim për shtyp arsyen e realizimit të këtij hulumtimi:
- “Studimet e fundit epidemiologjike tregojnë se të rriturit që vuajnë nga ADHD kanë një rrezik të rritur për demencë në moshë të avancuar, por mekanizmi përmes të cilit ADHD paraqet një rrezik nuk dihet.”
Studimi i tyre, i botuar në Psychiatry and Clinical Neurosciences, ka zbuluar se të rriturit me ADHD kanë nivele të rritura hekur në disa zona të trurit që lidhen me funksionet kognitive. Ata gjithashtu gjetën markues të dëmtimit të nervave në gjak, të ngjashëm me ata që shihen tek njerëzit me demencë.
“Rezultatet ofrojnë një perspektivë interesante mbi efektet neurologjike afatgjata të ADHD-së, por madhësia e vogël e mostrës së studimit (32 pacientë me ADHD) do të thotë se përfundimet më të gjera duhet të merren me kujdes. Nevojiten më shumë hulumtime afatgjata për të konfirmuar nëse grumbullimi i hekurit në tru dhe dëmtimi i aksonëve rrisin drejtpërdrejt rrezikun e demencës apo nëse faktorë të tjerë (p.sh., stili i jetesës, medikamentet, gjenetika) kontribuojnë në modelet e vërejtura.”
— Steve Allder, MD, neurolog konsultant në Re:Cognition Health, i cili nuk ishte i përfshirë në studim.
Shqyrtimi i grumbullimit të hekurit në tru
Pavarësisht se hekuri luan një rol thelbësor në funksionimin e trurit, grumbullimi i tepërt mund të shkaktojë dëme në qelizat nervore dhe ato të imunitetit në tru, duke çuar në sëmundje neurodegjenerative si Alzheimeri. Studimet kanë treguar se me kalimin e moshës, hekuri grumbullohet në trurin tonë, dhe kjo mund të lidhet me performancë më të dobët të funksioneve mendore.
Për këtë studim, hulumtuesit rekrutuan 32 të rritur me një diagnozë klinike të ADHD (mosha nga 20 deri në 58 vjeç, mosha mesatare 35) dhe 29 kontrolle të moshës së njëjtë (mosha nga 19 deri në 59 vjeç, mosha mesatare 32). Të gjithë pjesëmarrësit kaluan përmes një rezonance magnetike të trurit (MRI), teste psikometrike standardizuar dhe vlerësimi i faktorëve të stilit të jetesës, si duhani dhe indeksi i masës trupore (BMI), që mund të ndikojnë në shëndetin e enëve të gjakut në tru, duke rritur mundësinë e rrezikut të demencës.
Për të vlerësuar depozitimin e hekurit në tru, hulumtuesit përdorën hartimin e ndjeshmërisë së kuantifikuar (QSM), një formë e skanimit që mund të zbulojë zonat e magnetizmit në tru.
Marissa Sobolewski, PhD, profesore asistente në Mjekësinë Ambientale dhe Neuroshkencë në Qendrën Mjekësore të Universitetit të Rochesterit, shpjegoi rëndësinë e kësaj:
“Hekuri është thelbësor për mielinizimin neuronik dhe kërkohen më shumë hulumtime për të kuptuar se si mbingarkesa me hekur mund të ndikojë në dëmtimin e neuroneve, përfshirë kërkimin mbi një formë të vdekjes së qelizave të quajtur ferroptoza. Mbingarkesa me hekur është një fenotip i zakonshëm që lidhet me sëmundjet neurodegjenerative dhe një fushë e rëndësishme për kërkime të ardhshme që fokusohen në çrregullimet neurozhvillimore si ADHD.”
Ata gjithashtu matën nivelet e zinxhirit të lehtë të neurofilamentit (NfL) në plazmën e gjakut, për të vlerësuar integritetin neuroaksial — shëndetin e qelizave nervore — në tru. Nivelet e ngritura të NfL në plazmën e gjakut tregojnë dëmtim të aksonëve nervorë (fibrave).
Nivelet e larta të hekurit në tru, ADHD dhe Alzheimeri
Në pjesëmarrësit me ADHD, nivele të larta hekurit u zbuluan në korteksin precentral — zona e trurit që kontrollon lëvizjen vullnetare — në substancën e bardhë të trurit, e cila është përgjegjëse për komunikimin mes qelizave nervore për të mundësuar funksione kognitive dhe disa struktura të tjera në tru.
“Është e rëndësishme që të fillojmë të njohim se shumë sëmundje dhe çrregullime të sistemit nervor janë të bashkudhëshme dhe ndajnë mekanizma të ngjashëm dëmtimi, si dëmtimi i substancës së bardhë dhe neurodegjenerimi. Në vend që të studiojmë këto sëmundje dhe çrregullime në mënyrë të veçuar, duhet të fillojmë të studiojmë faktorët e rrezikut që ato kanë të përbashkët.”
— Marissa Sobolewski
Përveç niveleve të larta të hekurit krahasuar me individët e grupit të kontrollit, ata që kishin ADHD kishin gjithashtu nivele të ngritura të NfL në plazmën e gjakut, duke treguar dëmtim neuroaksial. Studimet kanë gjetur se njerëzit në fazat e hershme të sëmundjes së Alzheimerit kanë nivele të rritura të NfL, një biomarkues i ndryshimeve neurodegjenerative të trurit, në lëngun cerebrospinal, si dhe në gjak.
Allder shpjegoi:
“Hekuri luan një rol thelbësor në sintezën e neurotransmiterëve, sidomos dopaminës, e cila tashmë dihet se është e çregulluar në ADHD. Megjithatë, hekur i tepërt mund të shkaktojë stres oksidativ, duke dëmtuar neuronet dhe mundësisht përshpejtuar neurodegjenerimin.”
“Nivelet e larta të hekurit mund të promovojnë stres oksidativ, i cili mund të dëmtojë aksonet neuronale. Kjo përputhet me nivelet e ngritura të NfL të gjetura tek pacientët me ADHD, të cilat tregojnë dëmtim të aksonëve,” shtoi ai.
Cilat janë simptomat e ADHD?
Çrregullimi i Mungesës së Vëmendjes dhe Hyperaktivitetit (ADHD) është një gjendje që zakonisht diagnostikohet gjatë fëmijërisë, por mund të vazhdojë në moshën e rritur ose mund të diagnostikohet në moshë të rritur. Tek të rriturit, ai karakterizohet nga disa ose të gjitha simptomat e mëposhtme:
- Vështirësi për t’u përqendruar, duke u shpërqendruar lehtë dhe duke ndërprerë të tjerët
- Probleme me organizimin, ndjekjen e udhëzimeve dhe përfundimin e detyrave
- Ndjenjë paqësie dhe vështirësi për të qëndruar ulur
- Harresa
- Lehtë për t’u irrituar, durim i pakët ose i frustruar
- Vështirësi në përballimin e stresit
- Sjellje impulsive.
Sipas CDC, ekspertët ende nuk janë të sigurt se çfarë shkakton ADHD, por gjenetika mund të luajë një rol, si dhe ekspozita e nënës ndaj faktorëve mjedisorë si plumbi, alkooli dhe duhani gjatë shtatzënisë, dhe dëmtimi i kokës.
Studimet kanë gjetur se njerëzit me ADHD mund të kenë dallime mikroskopike dhe makroskopike të përhapura në tru krahasuar me ata pa këtë diagnozë.
A mund të reduktohet hekuri për të ulur rrezikun e demencës?
Autori i studimit sugjeron se në ADHD-në e të rriturve, mund të ekzistojë një lidhje midis hekurit të tepërt në tru dhe vulnerabilitetit neuroaksial, ndoshta të meduar nga stresi oksidativ, i cili mund të shpjegojë lidhjen midis ADHD-së dhe demencës.
“Nëse ndryshimet e trurit të lidhura me ADHD-në vazhdojnë në moshën e rritur, kombinimi i stresit oksidativ, inflamacionit dhe vulnerabilitetit neuroaksial mund të rrisë ndjeshmërinë ndaj kushteve neurodegjenerative si Alzheimer.”
— Steve Allder
Autori pranon kufizimet në studimin e tyre, sidomos që si një studim ndër-kohor, ai nuk mund të zbulojë ndryshime në pjesëmarrësit me kalimin e kohës.
Megjithatë, Unschuld sugjeron se gjetjet e tyre mund të mundësojnë zhvillimin e strategjive të parandalimit të synuara për të ulur rrezikun e demencës tek individët me ADHD.
Në një njoftim për shtyp, ai bëri thirrje për studime të gjata kohore “për të përcaktuar nëse një reduktim i niveleve të hekurit në tru është një mundësi trajtimi për parandalimin e demencës në moshë të avancuar tek individët me ADHD.”
