Koha e parashikuar e leximit: 4 minuta
03 dhjetor 2025
Materialet që janë thelbësore për kalimin në një shoqëri të qëndrueshme aktualisht po nxirren duke përdorur metoda që janë larg të qenit të qëndrueshme ose miqësore me mjedisin. Magnetet e bazuara në REE prodhohen në Kinë, e cila ka legjislacion shumë të ndryshëm nga Suedia, për shembull.
“Është një problem gjeopolitik”, thotë Martin Sahlberg, Profesor i Kimisë së Materialeve në Universitetin e Uppsalës. “Vitin e fundit me luftën tregtare dhe tarifat amerikane, kemi parë që Kina ndaloi eksportet e elementëve të rrallë të tokës. Mund të përmendim gjithashtu veprimin e Trumpit për Groenlandën dhe Marrëveshjen e Burimeve Minerale Ukrainë-Shtetet e Bashkuara si shembuj të tjerë të konflikteve gjeopolitike.”
Për të pastruar dhe izoluar elementët e rrallë të tokës nga mineralet e rrallë të tokës, nevojiten kimikate toksike, dhe elementët radioaktivë shpesh gjenden në të njëjtat vende. “Sot është një punë e ndyrë”, thotë Sahlberg.
Elementet e rralla të tokës nuk janë në të vërtetë të rralla
Ato përdoren në prodhimin e ekraneve dhe materialeve të ndryshme funksionale që janë kritike për një tranzicion të qëndrueshëm shoqëror. Megjithatë, pavarësisht emrit, Sahlberg thotë se REE-të nuk janë veçanërisht të rralla në vetvete, por është e rrallë t’i gjesh në përqendrime aq të larta sa të jenë të shfrytëzueshme ekonomikisht.
“Në Suedi, mundësitë tona per nxjerrjen e REE-ve , edhe kur krahasohen ndërkombëtarisht, janë relativisht të mira”, thotë ai. Për shembull, ka depozita mineralesh të rralla në Kiruna, Bergslagen dhe Norra Kärr jashtë Gränna-s.
Hulumtimi i Sahlbergut për projektin e Universitetit Uppsala “Materiale dhe rrjedha materiale të qëndrueshme” ka të bëjë me krijimin e kushteve për nxjerrjen e këtyre metaleve në Suedi dhe projektimin e magneteve të rinj funksionalë me një përbërje kimike sa më të afërt me atë që gjendet në depozitat tona. Kjo ka potencialin të minimizojë ndikimin mjedisor si të pastrimit ashtu edhe të prodhimit.
“Sot, Kina në thelb ka një monopol botëror, por ne jo vetëm që kemi depozita, por edhe qasje të mirë në ujë dhe energji relativisht të lirë. Ekziston gjithashtu një interes për të udhëhequr tranzicionin e gjelbër këtu në Suedi”, vazhdon ai.
Projekti ndërdisiplinor pritet të zgjasë për shumë vite. Në fazën e hershme, ekziston nevoja për të marrë një pasqyrë të përgjithshme të depozitave të mineraleve të rralla të tokës në Suedi. “Është pak si seriali televiziv ‘Çfarë ke në frigoriferin tënd'”, thotë Sahlberg për të ilustruar procesin.
“Historikisht, ne kemi nxjerrë një metal specifik – hekur, bakër ose ndoshta ar. Po ndjekim një qasje më të gjerë këtu për të zbuluar se cilat elementë ka në depozita dhe në çfarë përmasash. Ne bëjmë një inventar të ‘çfarë ka në frigorifer’ në mënyrë që t’i përdorim të gjithë këta elementë në mënyrën më efikase të mundshme. Po krijojmë ‘receta magnetike’ të reja bazuar në elementët që kemi në dispozicion”, shpjegon ai.
Për të gjetur rrugën më të qëndrueshme nga shkëmbi në produktin e përfunduar, fizikantët teorikë të materialeve, gjeologët dhe inxhinierët e materialeve po punojnë së bashku. Sahlberg e përshkruan projektin si kërkim bazë të frymëzuar nga aplikimi. “Ajo që po bëjmë është kërkim bazë, por në një fushë që është teknologjikisht tepër e rëndësishme.”
